Rwagorũga

Thĩinĩ wa Ũgo wa Mbũgĩ, rwagorirũ (na kĩlatin igetwo qualia /ˈkwɑːliə, ˈkweɪ-/ ; sg.: quale /-li/) nĩ maciira ma kĩnũthia kũgĩa mbuiguĩrwo ya ũrirũ kĩo kĩene. Kiugo 'Rwagorũga' nĩ itungo rĩa Francis Njũgũna Gĩchimũ ibuku-inĩ rĩake rĩa "Mahĩndĩ ma Kĩmathi" thutha wa mũthaki ũmwe gũtembania ciugo inya cia ng'etio cia mahoya ma Gĩkũyũ nĩcio: mĩtambũrũko ya nyandaRWA, kĩrĩma kĩa mboGO, kĩrĩmbirũirRŨ na kĩrĩnyaGA.

"karũgara" ka rangi mũtune nĩ kĩonereria kĩhũthĩrĩtwo mũno kĩa rwagorũga.

Ngerekano cia Rwagorũga nĩ ta kũigua ruo rwa mũtwe rĩrĩa ũrarĩo nĩ mũtwe, cama wa ndibei, na ũtune wa ũtheri riũa rĩgĩthũa. Nĩ amu, rwagorũga rwĩna mũtugo wa thithi, ĩrĩ mũgarũ na nongorio cia wendekithia, hatĩrĩa tibĩri yonoreirio mawetĩkio megiĩ mbuiguĩrwo thegi wa kĩrĩa kĩrĩa kĩramũkĩrwo hi na hi kuma mũnyugĩ wa ũrirũ.

Mũndũ Mũgo Daniel Dennett oigire atĩ rwagorũga nĩ "kiugo gĩtarĩ ngumo, no mbũkio ya kĩndũ tũiyũkĩtie na thing'a kũri indo ingĩ ciothe: amu, nĩ ũrĩa indo ihana kũrĩ ithuĩ". Nĩ onanirie mĩtugo ĩna ĩrĩa ĩkoragwo ĩkĩgiritanio na rwagorũga [1] Kũringana na icio, irwagorũga irĩ:

1. Ũrang'ung'u - citigĩhota kũnyugio kana gũtambio na njĩra ĩngĩ tiga mbuiguĩrwo ya ĩmwe kwa ĩmwe). 
2. Hi na hi - nĩ mĩtugo itarĩ na mbarĩ kana ũkuruhanio na kĩndũ kĩngĩ, itigarũrũkaga kũringana na kaharĩro kĩa mbuiguĩrwo na maũndũ mangĩ. 
3. Mwarunye - o mũndũ arĩ wake. 
4. Wĩiyũki wa imwe kwa ĩmwe na kĩmũrĩ - mbuiguĩrwo ya kĩrwagorũga nĩ kũtaũkĩrwo kaimana na marĩa mothe magĩtaũkĩka megie kĩrwagorũga kĩu. 

Ũrĩa ũgarũrũku wa mũthiithũ

Thomas Nagel oigaga atĩ o na gũtuĩka mũndũ no akorũo na ũhoti wa gwĩciria ũrĩa gũkoragwo kũrĩ gũkorũo arĩ mũharatĩ na njĩra ya "kũona ta arĩ mũharatarĩ", no gũtingĩkorũo kũrĩ ũndũ ũngĩka "kũmenya ũrĩa gũkoragwo arĩ mũhararatĩ".

Mbũthĩ yĩgie Kĩmore

Saul Kripke oigaga atĩ mũcũnga ũmwe mũnene wa kũgĩa na mawoni ta ma atĩ maũndũ ta ma thithi mwĩthĩ, kana rwagorũga, noĩkorwo na kĩguni angĩkorwo nĩ ĩgokorwo ĩkĩthomerera harĩ ũhotekeku wa indo igĩrĩ irĩ na mĩtugo ĩhanaine na njĩra ciothe thegia wa kĩmwe wacio kĩagĩte kĩrwagorũga kaimana. Ona gũtuĩka nĩ harĩ moigaga atĩ mũndũ ta ũcio, ũrĩa wĩtagwo kĩmore kĩa ũgo, arĩ kuo, mbũthĩ ĩno ĩrehetwo nĩ aiyũkia a Thoome ya Kamĩĩrĩthũ, na ĩrehagwo ta ngo ya thũgũna nditũ ya kĩmũrĩ (hard problem of consciousness) Ĩrĩa nĩ thũgũna ĩrĩa ĩrũmbũiyaga ũhoro wa mbuiguĩrwo cia mũndũ kĩũmbe, hi na hi cia ĩmwe kwa ĩmwe.

Ũrutani ũcio wĩtĩkĩtie atĩ nĩ ũndũ ũgĩiyũkĩka mũndũ gũkorũo na mũhatha, mahanaine na njĩra ciothe cĩa kĩmwĩrĩ, no aage kana ahuke kaimana kĩmũrĩ, mũndũ ũyũ etwo "kĩmore kĩa ũgo". Mũndũ ũyũ ahanaine biũ ta ũrĩa wa mbere, harĩ mwarĩirie na mĩtugo, no akorwo wonje wa thoome wa ũrirũ wa kĩnũthia. Na nigetha imore ici cikorwo kwo, rwagorũga rũtibatie kũrirũka kuuma gĩcunjĩ ngania ta tombo, tondũ ĩngĩkaneĩkĩka gũtingĩkanakorwo na ngũrani thegia ya andũ ago na imore: Gĩthutũkanio kĩa mũndũ mũgo/kĩmore kĩngĩkorwo na kĩhooto angĩkorwo kĩmũrĩ kĩa mũndũ kĩna mwĩbũgio na tombo.